برای پاسخ این سؤالات و چندین سؤال دیگر به گفتگو با احد وظیفه، رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی نشسته‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
چرا هوا در فصول مختلف تغییر کرده و در بهار، هوای گرم و در تابستان، بارش‌های رگباری داریم؟
دچار تغییرات اقلیم در کشور شده‌ایم و ممکن است شاهد وقوع سیل در تابستان نیز باشیم، اما این مسئله بی‌سابقه نبوده و نیست. در مرداد سال‌های ۱۳۶۶ و ۱۳۳۴ نیز در تهران سیل‌های عظیمی اتفاق افتاد. البته این تغییر اقلیمی که در کشور ما اتفاق افتاده در جهان نیز رخ داده‌است؛ ماه جولای گذشته، گرم‌ترین ماه جولای تاریخ زمین بود، براساس اندازه‌گیری‌ها در داده‌های ماهواره‌ای، مشاهده شده‌است دمای زمین به اندازه ۹ درجه سلسیوس یا ۶/۱ درجه فارنهایت بالاتر از دمای متوسط جولای قرن اخیر رفته‌است. در واقع زمین دچار تحولاتی‌شده که آثار آن را در تغییر هوای فصول مشاهده می‌کنیم و این همان تغییر اقلیم است که از آن حرف می‌زنیم. از طرفی میزان یا سطح پوشش یخ‌های قطب شمال که قطعاً بر شرایط آب و هوای و اقلیم کشورمان تأثیر می‌گذارد به کمترین میزان در دهه‌های اخیر خود رسیده‌است. بنابراین با افزایش دمای زمین و همچنین کاهش سطح پوشش یخ‌های قطب شمال، وقایعی در نیم کره شمالی اتفاق افتاده‌است و اقلیم کشور ما نیز تحت‌تأثیر آن قرار گرفته‌است.
افزایش دمای زمین و تغییر اقلیم چه اثراتی داشته است؟
اقلیم دنیا گرم شده‌است، افزایش دمای زمین یک پدیده شوک‌آور و اثرات آن گسترده‌است. توجه کنید که یک درجه دمای متوسط دنیا گرم شده و نه متوسط دمای یک محله کوچک! وقتی می‌گوییم یک درجه متوسط دمای اتمسفر زمین گرم شده‌است یعنی برخی کشور‌ها بیش از این گرم شده‌اند. حجم آتش‌سوزی‌هایی که در جنگل‌های دنیا رخ می‌دهد نیز تحت تأثیر همین یک درجه افزایش دما است. از طرفی افزایش دما در اقیانوس هند و خلیج فارس می‌تواند تأثیر بسیار بزرگی بر افزایش رطوبت در منطقه بگذارد و در شرایط مناسبی که یک سیستم بارشی وارد کشور شود، رطوبت اضافی می‌تواند سیل‌های ناگهانی و عظیم‌تری را ایجاد کند. تغییر اقلیم سبب‌شده در منطقه سیبری که سردترین نقطه زمین است، درست در فصل زمستان شاهد آتش‌سوزی‌هایی در آنجا باشیم که سابقه نداشته‌است. همچنین آتش‌سوزی‌های گسترده‌ای در عرض جغرافیایی مثبت ۶۰ درجه شمالی زمین رخ داده‌است. سطح گستردگی آتش‌سوزی‌هایی که در یونان، ترکیه، ایتالیا و جنوب غرب کانادا رخ داده نیز از دیگر وقایع بی‌سابقه و کم‌سابقه بوده‌اند. بنابراین می‌بینیم که گرمایش زمین اتفاقاتی را رقم زده که قبلاً احتمال آن خیلی کم بود، اما حالا هر هفته یا هر روز در حال رخداد است و اثرات آن هم بر محیط‌زیست و هم بر جوامع انسانی بسیار مخرب است.
همین افزایش دمای زمین موجب تغییرات اقلیم در کشور ما شده‌است؟
بله، اما توجه کنید که یک درجه دمای میانگین جهانی افزایش داشته و این افزایش دما در کشور ما بیشتر است. دمای کمینه کشور ما در ۵۰ سال گذشته در حد دو درجه سلسیوس افزایش پیدا کرده‌است. گاهی اوقات گرمایی در شمال غرب یا شمال شرق یا مرکز کشور حاکم می‌شود که نسبت به متوسط و بلند‌مدت منطقه ۵، ۶ درجه بالاتر است. در مقیاس محلی و کوچک‌تر ممکن است یک روز، افزایش دما ۱۰ درجه نسبت به متوسط آن بالاتر برود، تا جایی که حتی هنگام تردد در شهر احساس ناراحتی و خفگی می‌کنیم و تغییرات را کاملاً متوجه می‌شویم.
چرا در تابستان احتمال وقوع سیل وجود دارد؟ مگر حجم بارندگی‌های تابستانه چقدر است که سیل راه می‌افتد؟
وقتی در فصل تابستان، زمین گرم می‌شود پتانسیل نگهداری رطوبت بالا می‌رود. مثلاً اگر دمای ۲۰ درجه سانتیگراد بتواند درصد مشخصی رطوبت را تحمل کند، با بالا رفتن دما، دمای اشباع رطوبت بالاتر می‌رود و جو زمین، پتانسیل نگهداری رطوبت بیشتری را پیدا می‌کند، در نتیجه اگر شرایطی پیش بیاید و باران ببارد، پتانسیل رخداد بارش‌های رگباری بیشتر می‌شود، بنابراین بارندگی‌های تابستانه می‌تواند به صورت سیل‌آسا اتفاق بیفتد.
تغییر اقلیم به این معناست که دوره گرمای خیلی طولانی‌تر و شدیدتری را می‌بینیم، از طرفی بارندگی‌هایی رخ می‌دهد که قبلاً خیلی به ندرت مشاهده می‌شد، همین بارندگی‌ها منجر به وقوع سیل در فصل تابستان می‌شود.
در چنین شرایطی و با توجه به تغییر اقلیم صورت گرفته و اثرات ناشی از آن، چه کاری می‌توانیم انجام دهیم؟
شاید ما خیلی نتوانیم کار انجام دهیم، اما می‌توانیم احتمال رخداد رگبار و سیل را پیش‌بینی کنیم، نه اینکه یقیناً بگوییم سیل رخ خواهد داد، نه! فقط می‌توانیم هشدار بدهیم که احتمال رخداد سیل بالا رفته تا مردم و مسئولان هوشیارتر عمل کنند. سیل‌هایی که در کشور ما در تابستان رخ می‌دهد، بومی و محلی است و منطقه خیلی گسترده‌ای را در بر نمی‌گیرد، این سیل‌ها روستا یا شهر کوچکی را تحت تأثیر قرار می‌دهند که البته ممکن است خسارات جانی و مالی وارد کنند، بنابراین باید با هوشیاری برای جلوگیری از خسارات ناشی از سیل احتمالی تمهیداتی را در نظر بگیریم تا دچار خسارت نشویم.
چرا با وجود هشدار‌ها مبنی بر وقوع احتمالی سیل باز هم شاهد خسارات جانی و مالی هموطنان هستیم؟
گاهی سیل از بالادست شروع می‌شود و در عرض چند ثانیه به پایین دست می‌رسد و خسارت وارد می‌کند. برخی از افراد بی‌خیال اظهارات کارشناسان و هشدار‌های داده شده، خودروی خود را در حاشیه رودخانه پارک می‌کنند و تصورشان این است که در تابستان و هوای گرم امکان طغیان رودخانه وجود ندارد. آن‌ها نمی‌دانند که در بالادست چه خبر است؟ اما از آنجایی که یک کشور کوهستانی هستیم و خروجی‌ها از دره‌ها انجام می‌شود با کمترین غفلت، نقاط پایین دست، خسارت می‌بینند.
همانطور که می‌دانید در استان تهران و مناطق لواسانات، در حاشیه رودخانه که خوش آب و هوا هستند و البته محل خارج شدن آب از یک تنگه نیز است مشاهده می‌شود که یک شهر یا روستایی قرار گرفته‌است و با ساخت خانه و دیوارکشی باغ تا حاشیه رودخانه‌ها نیز پیشروی کرده‌اند. این مناطق در معرض وقوع سیل است، بنابراین عموم سیل‌ها که موجب خسارت می‌شود مربوط به همین ساخت و ساز‌های غیرکارشناسانه است و به دلیل آنکه افراد ساخت و ساز غیراصولی در طبیعت داشته‌اند، اثر مخرب وقوع سیل را چندین برابر بیشتر می‌کنند.
مردم خودشان با دست خودشان بستر رودخانه‌ها را اشغال می‌کنند و محل خروج و تخلیه آب را مسدود می‌سازند، در نهایت سیل رخ می‌دهد و به آن‌ها خسارت می‌زند. یا پلی که احداث می‌کنند که خروجی سیل در آن محاسبه نشده‌است در نهایت وقتی سیل بیاید و این پل را تخریب کند، سازه‌های شکسته و شناور در آب خسارت بیشتری به سایر مناطق وارد می‌کند. بنابراین به نظر من یکی از اصلی‌ترین راهکار‌های اساسی برای مقابله با سیل‌های تابستانه، فرهنگ‌سازی برای ساخت‌و‌ساز‌های مناسب و اصولی و همچنین نظارت دقیق و مؤثر مسئولان بر آنهاست.
همچنین باید هر کس به هشدار‌های احتمالی وقوع سیل توجه کند و هنگام رفتن به طبیعت، پیش‌بینی آب و هوا را مدنظر قرار دهد، افراد نباید با پارک کردن خودرو در مجاورت رودخانه و همچنین اتراق کردن در حاشیه آب، خسارات احتمالی جانی و مالی را برای خود و خانواده‌شان ایجاد کنند.
آیا در ماه شهریور احتمال وقوع سیل تابستانه وجود دارد؟
بارش تابستانه احتمال رگباری شدنش وجود دارد و به دلیل ناپایداری جو، رفتارش طبیعی نیست و از آنجایی که انرژی‌اش یک مرتبه آزاد می‌شود، ممکن است سیل‌هایی را ایجاد کند. البته در کشور ما این سیل‌ها در محل‌های کوچک اتفاق می‌افتد، زیرا که کشور ما کوهستانی است و کوهستان‌ها، باد را تغییر می‌دهند و نقش مؤثری در توزیع رطوبت دارند. بنابراین سیل‌هایی که رخ می‌دهد، اغلب در حد محلی و کوتاه‌مدت هستند و بیش از یک روستا را درگیر نمی‌کند. البته همین سیل محلی و کوتاه‌مدت در یک روستا نیز مردم را نگران و شوکه خواهد کرد. ماه گذشته در ترکیه شاهد وقوع سیل‌هایی بودیم که اصلاً سابقه نداشته‌است و در تیر ماه امسال نیز در برخی از نقاط کشورمان سیل‌هایی رخ داد که قابل باور نبود. بنابراین ممکن است در شهریور سیل‌های تابستانه در کشور ما جاری شود، اما وضعیت آن طوری نیست که نگران‌کننده باشد.
در هفته‌های آینده بارندگی‌هایی در نوار البرز و شمال استان هرمزگان انتظار داریم و از آنجایی که این بارش‌ها، تابستانه است، وضعیت‌شان قابل پیش‌بینی نیست.
در حال ورود به پاییز و زمستان هستیم و معمولاً در دو هفته آخر آذرماه و دو هفته اول دی ماه، هوای تهران و برخی از کلانشهر‌ها به شدت آلوده می‌شود. آیا این آلودگی هوا نیز تحت‌تأثیر تغییر اقلیم کشور است؟
بله، زیرا تغییر اقلیم وضعیتی را ایجاد می‌کند که مثلاً وزش باد ضعیف می‌شود و از آنجایی که در منطقه کوچکی مانند تهران، جمعیت زیادی زندگی می‌کند و مصرف سوخت حمل و نقل و حجم آلایندگی‌های تولید شده زیاد است، هوا خیلی آلوده می‌شود. با سرد شدن یک تا دو درجه هوا، مصرف انرژی به شدت بالاتر می‌رود و با افزایش پایداری هوا، شرایط به جایی می‌رسد که آلودگی هوا برای تمام گروه‌ها مضر و ناسالم خواهد شد. تغییر اقلیم به گونه‌ای است که در تابستان و زمستان مشکلات متفاوتی را از خود بروز می‌دهد.
پیش‌بینی شما از شرایط آب و هوایی هفته اول شهریور ماه چیست؟
از آنجایی که پیک تابستان را رد کرده‌ایم و به سمت فصل پاییز می‌رویم، رفته‌رفته از دمای ۴۰ درجه تیرماه به دمای ۲۰ درجه ماه مهر می‌رسیم، بنابراین در این ۲۰ درجه تغییر در عرض دو ماه، شیب دما رو به پایین رفتن و کاهش است. هفته آخر مردادماه نسبت به نرمال خودش هفته خنکی بود و هفته اول شهریور ماه نسبت به نرمال خودش اندکی بالاتر می‌رود.
این نوسان دما، طبیعی است؟
همیشه نوسان دما بوده و هست و هر وقت موجی از شمال رد می‌شود و هوا را خنک و جریان گرم جنوبی نوسانات دمایی را ایجاد می‌کند. بنابراین این تغییرات مسئله جدیدی نیست و تغییرات یک هفته‌ای و دو هفته‌ای را نمی‌توان به تغییر اقلیم گره زد.
سیل‌های تابستانه را از چند روز قبل می‌توان پیش‌بینی کرد؟
سیل‌ها قابل پیش‌بینی هستند، اما در نظر داشته باشید که هیچ پدیده‌ای را از قبل نمی‌توان حدس زد، به‌خصوص سیل‌های کوچک و محلی که تغییر‌پذیری زیادی دارند. مثلاً یک روستا با روستای دیگر پنج کیلومتر فاصله دارد و هر دو در معرض وقوع سیل هستند، بنابراین نمی‌توان محل وقوع سیل را به طور دقیق شناسایی کرد، منتها وقتی احتمال وقوع سیل در روستا مشخص شود هر چند نمی‌توان کار خاصی برای مقابله با آن انجام داد،، اما می‌توان هشدار‌هایی را در این زمینه به اهالی منطقه داد تا به مناطق پرخطر نروند.
ما انسان‌ها در وقوع سیل‌های تابستانه و خسارات ناشی از آن چقدر سهیم هستیم؟
بخشی از خسارت سیل‌هایی که تا امروز در تابستان اتفاق افتاده و در آینده نیز ممکن است اتفاق بیفتد، مربوط به تغییرات اقلیمی و بخشی دیگر مربوط به ساخت و ساز‌های غیرکارشناسانه در محل‌های پرخطر است.
ما انسان‌ها مشارکت زیادی در تخریب زمین داریم و نقش‌مان کم نیست. اگر تجاوز به طبیعت را نداشتیم، هیچ‌وقت سیل اتفاق نمی‌افتاد. سیل یک نقطه آغاز دارد که به دست انسان‌ها فعال می‌شود. وقتی دامنه‌های جنوبی البرز را جاده کشیده‌ایم و با موتور قله توچال را فتح می‌کنند. این جاده مسیل سیل است، خاک آن را شسته‌ایم و با کمترین باران گل‌آلود می‌شود و مسیری برای وقوع سیل می‌شود. ما خاک را از بین برده‌ایم و وقتی سیل می‌آید، آن را گردن تغییر اقلیم می‌اندازیم. در صورتی که بافت زمین‌ها اسفنجی و دارای علف بوده و درخت و درختچه داشت که بخشی از باران را نگه می‌داشت و مانع از وقوع سیل می‌شد، اما به مرور زمان به دست ما این زمین‌ها تبدیل به جاده‌های صاف شده‌اند که آب به راحتی در آن روان می‌شود. بنابراین دخالت در طبیعت است که پاسخ منفی آن به خودمان باز می‌گردد. متأسفانه ما انسان‌ها کار‌هایی می‌کنیم و نتایج بد آن به زندگی خودمان باز می‌گردد؛ غافل از اینکه این تخریب را با دست خود ایجاد می‌کنیم.
ارسال نظر شما
مجموع نظرات : 0 در انتظار بررسی : 0 انتشار یافته : ۰